ตำนาน หลวงพ่อนิลมณี วัดเล็ก ๆ ที่มีเรื่องราวทางประวัติศาสตร์มาอย่างยาวนาน วัดแห่งนี้ชื่อ วัดบางกุ้ง อยู่ในจังหวัดสมุทรสงคราม สมัยก่อนชาวบ้านเรียกว่า “ค่ายบางกุ้ง” หรือ “ค่ายจีนบางกุ้ง” เพราะตามประวัติกล่าวว่าสร้างขึ้นตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย พ.ศ. 2308
กองทัพพม่ายกเข้ามาตีกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระเจ้าเอกทัศรับสั่งให้หัวเมืองปากใต้ยกกองทัพเรือมาตั้งค่ายสร้างกำแพงล้อมวัดบางกุ้งที่ตำบลบางกุ้ง เมืองสมุทรสงคราม จึงเรียก “ค่ายบางกุ้ง” กองทัพพม่าซึ่งยกทัพเข้ามาตามลำน้ำแม่กลองและบุกลงมาจนถึงค่ายบางกุ้ง โดยที่กองทัพของกรุงศรีอยุธยาไม่สามารถต้านทานไว้ได้ค่ายบางกุ้งจึงแตกลง
หลังจากพม่าตีกรุงศรีอยุธยาแตกในปี พ.ศ. 2310 ค่ายบางกุ้ง ก็ตกอยู่ในสภาพค่ายร้าง เมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชสถาปนากรุงธนบุรีแล้ว โปรดให้ชาวจีนรวบรวมสมัครพรรคพวกมาตั้งเป็นกองทหารรักษาค่ายเก่าที่บางกุ้ง จึงเรียกกันอีกชื่อหนึ่งว่า “ค่ายจีนบางกุ้ง” นั่นเอง
ในปี พ.ศ. 2311 หลังจากเสียกรุงศรีอยุธยาไปประมาณ 8 เดือน กองทัพพม่านำโดยเจ้าเมืองทวายยกทัพบกและทัพเรือลงมาล้อมค่ายจีนบางกุ้งไว้ ทหารจีนที่รักษาค่ายบางกุ้งสู้รบอย่างเต็มที่แต่มีกำลังน้อยกว่าเกือบจะเสียค่ายแก่พม่า กรมการเมืองสมุทรสงคราม จึงมีหนังสือกราบทูลไปยังกรุงธนบุรี สมเด็จพระเจ้าตากสินทรงทราบจึงยกกองทัพมาตีทัพพม่าแตกพ่ายไป และต่อมาในปี พ.ศ. 2317 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ยกกองทัพเรือนำทหารไปออกศึกที่บางแก้ว เมืองราชบุรี ในระหว่างการเดินทางได้หยุดกองทัพพักพลเสวยพระกระยาหารที่วัดกลางค่ายบางกุ้ง
หลักฐานโบราณสถานที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบัน ได้แก่ พระอุโบสถก่ออิฐถือปูนปัจจุบันถูกต้นไทรขึ้นปกคลุมทั้งหลังหน้าบันของพระอุโบสถ มีปูนปั้นลวดลายพันธุ์พฤกษาประดับด้วยเครื่องถ้วยซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะของสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย
ภายในพระอุโบสถประดิษฐานพระพุทธรูปขนาดใหญ่สมัยอยุธยาตอนปลาย สลักจากหินทรายแดง แสดงปางมารวิชัย ชาวบ้านเรียกว่า “หลวงพ่อโบสถ์น้อย” ที่ฝาผนังของพระอุโบสถมีภาพจิตรกรรมฝาผนังรูปพระอดีตพุทธเจ้า และภาพพุทธประวัติ นอกจากนี้ยังมีสระน้ำโบราณรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดความกว้างประมาณ 5 เมตร ความยาว 7 เมตร ที่ขอบสระมีกำแพงเตี้ยกั้น และกรุด้วยอิฐถือปูนลักษณะสอบลงไป ตั้งอยู่ทางด้านทิศเหนือของพระอุโบสถ กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนวัดบางกุ้งเป็นโบราณสถานของชาติในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 113 ตอนพิเศษ 50 เมื่อวันที่ 18 ธันวาคม พ.ศ. 2539
ที่วัดบางกุ้งนี้เองมีศาลอยู่ทางด้านหลัง โดยมีชื่อว่า "ศาลนางไม้เจ้าจอม" หรือศาลขององค์หญิงมณฑาทิพย์ (จันทร์เจ้า) ซึ่งมีความศักดิ์สิทธิ์ มีคนให้ความเคารพนับถือกันมาก
หลวงพ่อนิลมณี วัดบางกุ้ง
หลวงพ่อนิลมณี หรือ หลวงพ่อพุทธนิลมณี เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยขนาดใหญ่ ศิลปะอยุธยา ชาวบ้านเรียกว่า หลวงพ่อโบสถ์น้อย หรือ หลวงพ่อดำ เป็นที่เคารพบูชาของคนในท้องถิ่น รวมไปถึงชาวไทยที่มาจากทั่วทุกสารทิศนิยมไปขอพรเสริมดวง ขอโชคลาภ การงาน การเงิน รวมถึงให้ช่วยปัดเป่าสิ่งไม่ดีต่าง ๆ หากสมความปรารถนามักนำข้าวต้มมัดมาแก้บน
คาถาบูชาหลวงพ่อนิลมณี
ตั้งนะโม 3
อะหัง พุทธนิลมณี สิระสา นะมามิ
ชะยะ ตุภะวัง สัพพะศัตรู วินาศสันติ
ภายในวัดบางกุ้งแห่งนี้ ยังมีสถานที่สำคัญอีกหลายจุด เช่น โบสถ์ปรกโพธิ์พลิกชีวิต , อนุสาวรีย์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ,ศาลนางไม้เจ้าจอม วัดบางกุ้ง , สระน้ำโบราณ , ค่ายบางกุ้ง เป็นต้น และนี่คือ เรื่องราวความเป็นมา ประวัติ วัดบางกุ้ง ตำนานหลวงพ่อนิลมณี ที่มีอายุกว่า 258 ปี